به گزارش فاطمه باقری، صنعت فولاد ایران به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در منطقه، با چالش ناترازی انرژی مواجه شده است. این چالش، که ناشی از افزایش تقاضا، کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و مدیریت نامطلوب منابع است، اثرات مخربی بر تولید، اشتغال و صادرات این صنعت داشته است. گزارش حاضر به بررسی ابعاد مختلف این بحران و تأثیر آن بر عملکرد شرکت‌های فولادی از جمله فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و فولاد خراسان می‌پردازد.
بحران ناترازی انرژی در صنعت فولاد
ناترازی انرژی به معنای عدم تطابق عرضه و تقاضای برق و گاز، یکی از معضلات اساسی صنعت فولاد ایران است. طبق آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، نیاز روزانه این صنعت به برق حدود ۱۲ هزار مگاوات و به گاز طبیعی بالغ بر ۵۰ میلیون متر مکعب است. اما کمبود زیرساخت‌ها و محدودیت‌های فصلی در تأمین این انرژی، تولید را در بسیاری از واحدهای فولادی با چالش مواجه کرده است.
بر اساس گزارش انجمن فولاد، در تابستان ۱۴۰۳، فولاد مبارکه اصفهان که حدود ۵۰ درصد از فولاد کشور را تأمین می‌کند، به دلیل قطع مکرر برق مجبور به کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت تولید خود شد. فولاد خوزستان نیز کاهش ۲۰ درصدی تولید را در تابستان ۱۴۰۳ تجربه کرد، در حالی که فولاد خراسان اعلام کرده است که تولید شمش این شرکت در شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ با افت ۱۸ درصدی روبه‌رو شده است. این کاهش تولید، پیامد مستقیم محدودیت‌های تأمین انرژی بوده است.
تأثیر بر اشتغال در صنعت فولاد
صنعت فولاد با ایجاد بیش از ۳۰۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و میلیون‌ها شغل غیرمستقیم، یکی از بزرگ‌ترین کارفرمایان در کشور محسوب می‌شود. اما ناترازی انرژی اثرات منفی بر اشتغال در این بخش داشته است. کاهش تولید به معنی کاهش ساعات کاری کارگران و حتی اخراج برخی نیروهای انسانی است.
به گفته مدیرعامل فولاد خراسان، این شرکت در تابستان ۱۴۰۳ به دلیل قطعی‌های مکرر برق ناچار شد ۱۵ درصد از نیروهای قراردادی خود را تعدیل کند. انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز در گزارشی اشاره کرده است که بیش از ۱۰ هزار فرصت شغلی در صنعت فولاد به دلیل این بحران در سال جاری از دست رفته است. این آمار نشان‌دهنده تأثیر عمیق ناترازی انرژی بر اشتغال در این صنعت است.
اثر بر صادرات محصولات فولادی
یکی دیگر از پیامدهای ناترازی انرژی، کاهش ظرفیت صادراتی محصولات فولادی است. ایران به عنوان دهمین تولیدکننده فولاد جهان، سالانه میلیون‌ها تن محصولات فولادی به بازارهای بین‌المللی صادر می‌کند. اما در سال جاری، به دلیل کاهش تولید، صادرات فولاد ایران با افت قابل توجهی روبه‌رو شده است.
طبق آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد، صادرات محصولات فولادی در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۱۸ درصد کاهش یافته است. فولاد خوزستان، به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده شمش فولادی کشور، گزارش داده است که صادرات این شرکت در این بازه زمانی نسبت به سال گذشته حدود ۱۵ درصد کاهش یافته است. فولاد خراسان نیز در همین بازه زمانی به دلیل کاهش تولید با افت صادرات روبه‌رو بوده است. این افت صادراتی به معنای از دست دادن بازارهای بین‌المللی و کاهش ارزآوری برای کشور است.
چالش‌های مدیریتی و پیشنهادات برای حل بحران
بخش قابل توجهی از بحران ناترازی انرژی به ضعف در مدیریت منابع انرژی بازمی‌گردد. عدم توسعه زیرساخت‌های تولید و انتقال انرژی، افزایش هدررفت در شبکه‌های توزیع و وابستگی بیش از حد به منابع فسیلی از جمله عواملی هستند که این مشکل را تشدید کرده‌اند. این عوامل نیازمند رویکردهای جامع و هدفمند برای مدیریت بهتر انرژی در صنعت فولاد و دیگر بخش‌های اقتصادی کشور هستند.
یکی از راهکارهای کلیدی برای مقابله با این بحران، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر است. شرایط اقلیمی ایران فرصت‌های زیادی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی فراهم می‌کند که می‌تواند بخشی از نیاز صنعت به انرژی را تأمین کند. این رویکرد نه تنها به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کند، بلکه اثرات زیست‌محیطی مثبتی نیز به همراه دارد.
بهبود زیرساخت‌های انتقال انرژی نیز از دیگر ضرورت‌هاست. هدررفت در شبکه‌های انتقال برق و گاز یکی از عوامل مهم در تشدید بحران انرژی است. سرمایه‌گذاری در به‌روزرسانی و توسعه این زیرساخت‌ها می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش اتلاف انرژی منجر شود. این اقدام می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت به بهبود وضعیت انرژی کشور کمک کند.
تنوع‌بخشی به منابع تأمین انرژی از دیگر پیشنهادات مؤثر برای مدیریت بحران ناترازی انرژی است. استفاده از فناوری‌های نوین برای تولید انرژی از منابع غیرسنتی، مانند هیدروژن سبز، راه‌حلی بلندمدت و پایدار برای تأمین انرژی مورد نیاز صنایع محسوب می‌شود. این فناوری‌ها می‌توانند نقش مهمی در کاهش وابستگی به منابع محدود فسیلی ایفا کنند.
اصلاح سیاست‌های مصرف انرژی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. تشویق صنایع به استفاده بهینه از انرژی از طریق اعطای مشوق‌های مالی، آموزش و ارائه فناوری‌های بهینه‌سازی مصرف می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش ناترازی انرژی داشته باشد. این سیاست‌ها می‌توانند بهره‌وری انرژی را در صنایع مختلف افزایش دهند و هزینه‌های انرژی را کاهش دهند.
توسعه نیروگاه‌های اختصاصی برای صنایع یکی دیگر از راه‌حل‌های پیشنهادشده است. ایجاد نیروگاه‌های کوچک مقیاس (CHP) در کنار واحدهای فولادی می‌تواند به تأمین پایدار انرژی کمک کند و از وابستگی به شبکه سراسری بکاهد. این رویکرد نه تنها به تأمین انرژی پایدار برای صنایع کمک می‌کند، بلکه می‌تواند هزینه‌های تأمین انرژی را نیز کاهش دهد و امنیت انرژی صنایع را تضمین کند.
ناترازی انرژی یکی از چالش‌های جدی پیش روی صنعت فولاد ایران است که اثرات منفی آن بر تولید، اشتغال و صادرات به وضوح قابل مشاهده است. بدون رفع این چالش، صنعت فولاد، که یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است، نمی‌تواند به نقش خود در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی ادامه دهد. اتخاذ سیاست‌های جامع، سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند راه‌حلی برای کاهش تأثیرات این بحران و تضمین آینده‌ای پایدار برای صنعت فولاد کشور باشد.
