اهمیت سواد رسانه در مطالبه‌گری رسانه‌های محلی

✏️ یادداشت: حجت عبداللهی‌پور
رسانه‌های محلی در جهان ارتباطات به‌عنوان ابزاری کارآمد و مهم برای توسعه، اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و روشنگری شناخته می‌شوند؛ چراکه آن‌ها با کنشگری و مطالبه‌گری در تلاش هستند تا صدای رسایی برای جامعه محلی و بازتاب مسائل و مشکلات و نیازها و انتظارات آن‌ها باشند. به‌یقین این نوع رسانه‌ها به‌مانند سایر رسانه‌های ارتباط جمعی برای اثربخشی و اثرگذاری بیشتر باید سواد رسانه‌ای خود را به‌روز کنند.
سواد رسانه‌ای به ما کمک می‌کند تا با قدرت و تسلط بیشتری به تحلیل و بررسی مسائل مهم جامعه هدف بپردازیم و به تقویت جامعه مدنی کمک کنیم. متاسفانه برخی از رسانه‌های محلی کمتر به به‌رزورسانی سواد رسانه‌ای تمایل نشان می‌دهند و همین برای آن‌ها پاشنه آشیلی شده در ناکام ماندن در مطالبه‌گری! این دسته از رسانه‎‌ها بیشتر بر مبنای تجربه و آموزه‎‌های گذشته خود به تولید محتوا مشغولند و چندان هم به آموزش و به‌روزرسانی اطلاعات خود تمایلی نشان نمی‌دهند. به زعم نگارنده، بخشی از توسعه‌نیافتگی استان به ناتوانی و کژکاردی رسانه بومی در مطالبه‌گری و ارائه تحلیل‌های درست و منطقی برمی‌‎گردد.
اینکه هر استانی امروز از خوان صنعت ذی‌نفع شده و بوشهر به نسبت بسیاری از این مناطق سهم کمتری از درآمدهای نفتی و گازی دارد، ریشه در انفعال رسانه بومی در مطالبه‌گری دارد. تنها تعداد معدودی رسانه و نشریه در استان فعالیت می‌کنند که مسلط به سواد رسانه هستند و با اتکا به تفکر انتقادی به تولید محتوا در این حیطه می‌پردازند. اغلب رسانه‌های بومی اعم از مکتوب و آنلاین عمدتا به روابط عمومی صنایع تبدیل شده‌اند که نشان از این دارد، چنین رسانه‌هایی تنها به نقش خود در اطلاع‌رسانی دست‌یافته‌اند و از دیگر وظایفی چون آگاهی‌بخشی، مطالبه‌گری و روشنگری بازمانده‌اند که البته اقتصاد رسانه نقش زیادی در غفلت آن‌ها در این زمینه داشته است.
به‌یقین سواد رسانه‌ای کمک شایانی به این گونه رسانه‌ها در شناخت وظایف مهم و کلیدی خود در برابر جوامع محلی و افکار عمومی می‌کند، زیرا سواد رسانه‌ای مهارت‌هایی نظیر تفکر انتقادی، حل مساله، استقلال شخصی و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را در آن‌ها تقویت می‌کند که برخورداری از هر کدام این مهارت‌ها منجر به پدید آمدن محتوایی عمیق و صحیح در موضوعات مختلف در رسانه‌های محلی می‌شود.
طبیعتا مخاطبان با خواندن تحلیل‌هایی که بر مجاری منطق، شناخت، تفکر و تامل نوشته شده‌اند، در تجزیه و تحلیل مسائل مهمِ مورد بحث در محتوای تولید شده، قدرت بیشتری پیدا می‌کنند و با نگاه جامع‌تر و منطقی‌تری مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، سياسی و اقتصادی جامعه پیرامونی خود را هضم می‌کنند.
به عقیده کارشناسان علوم ارتباطات، به کمک سواد رسانه‌ای می‌توان توانایی‌های متعددی را کسب کرد که مهم‌ترین آن‌ها شامل توانایی نتیجه‌گیری در مورد روابط علی و معلولی میان گزارش‌های رسانه‌ها و افکار عمومی؛ توانایی تشخیص تاثیر تحریف، کلیشه‌سازی، تبلیغات و خشونت در رسانه‌های دیداری؛ توانایی تشخیص تفسیر و به‌وجود آوردن تصویرهای بصری؛ توانایی مصرف انتقادی و نه منفعلانه از رسانه‌ها؛ توانایی اتخاذ رژیم مصرف رسانه‌ای (فردی که از سواد رسانه‌ای برخوردار است، می‌تواند به درستی تصمیم بگیرد که چه مقدار و چگونه از غذاهای رسانه‌ای استفاده کرده و در معرض چه بخش‌هایی قرار بگیرد) و توانایی تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی رسانه‌ها می‌‎شود.
از این‌رو، رسانه امروز برای کیفی‌بخشی محتوای تولیدی و پرهیز از کپی‎‌پیست و کلیشه‌گرایی، به تحلیل و تجزیه مباحث و حوزه‌هایی بپردازد که به توسعه پایدار استان و رفع چالش‌های پیش روی آن کمک می‌کند. به‌یقین اگر رسانه بومی و محلی با اتکا بر سواد رسانه‌ای و شناخت ابعاد مختلف سوژه انتخابی که دربردارنده مسائل و مشکلات روز جامعه یا بازنمایی ظرفیت‌ها و تهدیدها و فرصت‌های استان است، به تولید محتوا بپردازد و در ضمن نوشتار خود از نظر صاحب‌نظران، کارشناسان، نظریه‌پردازان داخلی و خارجی و نمونه‌های موفق در کشورهای توسعه‌یافته استفاده کند، می‌تواند الگوها و راهکارهای اثربخشی را برای خروج استان برای بیرون آمدن از بن‌بست‌ توسعه‌یافتی بیابد و عرضه کند.
بدون تردید سواد رسانه‌ای در شناسایی مشکلات روز جامعه و نیازهای ضروری آن به اهالی رسانه کمک شایانی می‌کند و به آن‌ها این شناخت را می‌دهد که کدام مسائل و مشکلات ضروری‌تر هستند و باید در اولویت قرار بگیرند و کجا با کنشگری و مطالبه‌گری بایستی مدیران و مسئولان امر را به پاسخگویی وادارند. رسانه‌های محلی به‌نوعی نمایندگان مردم و ابزاری برای شنواندن نیازها و خواسته‌های آن‌ها هستند. بنابراین هر جایی که دیدند سیستم مدیریتی استان از اولویت‌های استانی که بر اقتصاد و معیشت و سلامت جسم و روان مردم و رفاه زندگی آن‌ها تاثیر بسزایی دارند، غافل شده یا تصمیمی موجب تضییع حقوق مردم استان می‎شود، باید آگاهانه و به‌موقع با تولید محتوای دقیق و منطقی و متکی بر تفکر انتقادی به مطالبه‌گری بپردازد و مسئولان را به پاسخگویی بکشاند و متوجه پیامدهای سوئی که تصمیمات غلط یا اغماض‌های بی‌مورد می‌تواند برای استان داشته باشد، بکند.
رسانه‌های محلی با آشنایی با نظریه‌های رسانه‌ای و شناخت آداب مطالبه‌گری و تفکر انتقادی با نقدهای سازنده می‌توانند مانع ضایع شدن حقوق مردم بوشهر شوند و با تجزیه و تحلیل‌های روشنگرانه و مستندو کاربرد زبان مناسب، مسیرهای دستیابی به توسعه پایدار را بازتعریف کنند. همچنین آن‌ها در کنار نقدهای سازنده می‌توانند با نظرسنجی و تحلیل افکار عمومی، نقش بسزایی را در بازنمایی اولویت‌های مردمی داشته باشند و صدایی گویایی برای جامعه به‌ویژه قشرهای فرودست جامعه باشند.
به هر حال امید می‌رود که رسانه محلی با اتکا بر تجربه و قدرت تفکر و بهره‌مندی از سواد رسانه‌ای به عنوان رکن چهارم دموکراسی در راستای تقویت جامعه مدنی و اولویت‌بندی مسائل و نیازهای جامعه و حفظ منابع استان و حقوق مردم آن و وادارکردن صنایع به تقبل مسئولیت‌هایی که در برابر جوامع محلی استان دارد، گام‌های محکم‌تر و اثربخش‌تری بردارد. بدون‌تردید با قدرت یافتن رسانه محلی بخشی از مصائبی که در کالبد استان رسوخ کرده است، مرتفع می‌شود؛ زیرا با مطالبه‌گری موثر و به‌موقع نشریات و رسانه‌های برخط مسئولان مدبرانه‌تر به مدیریت و رتق و فتق امور استان می‌پردازند.