هشتم دیماه، روز پتروشیمی، یادآور ظرفیتی است که میتواند اقتصاد ایران را از چرخه فرساینده خامفروشی و نوسانهای نفتی رها کند. صنعتی که اگر درست دیده، درست هدایت و درست تکمیل شود، نهتنها پیشران رشد صنعتی کشور، بلکه ستون ثبات اقتصادی در دهههای آینده خواهد بود.
صنعت پتروشیمی ایران مسیری هفتادساله را پشت سر گذاشته است؛ از دهه ۱۳۳۰ و راهاندازی پتروشیمی شیراز با هدف تأمین امنیت غذایی، تا تبدیلشدن به یکی از مهمترین بخشهای ارزآور کشور. امروز ایران با در اختیار داشتن حدود ۳۰ درصد ظرفیت پتروشیمی خاورمیانه، پس از عربستان سعودی در رتبه دوم منطقه قرار دارد؛ جایگاهی مهم، اما نه متناسب با ظرفیتهای عظیم منابع هیدروکربنی کشور.
مسئله اصلی پتروشیمی ایران نه صرفاً «میزان تولید»، بلکه «جایگاه در زنجیره ارزش» است؛ حلقهای که تکمیل آن میتواند ثروتآفرینی پایدار، اشتغال مولد و افزایش تابآوری اقتصادی را برای کشور به همراه داشته باشد.
در همین چارچوب، نشست خبری مدیرعامل پتروشیمی بندر امام به مناسبت روز صنعت پتروشیمی، فرصتی بود برای بازخوانی نقش این صنعت در اقتصاد ایران و تبیین مسیر عبور از چالشها به سوی تثبیت جایگاه پتروشیمی بهعنوان یکی از مهمترین موتورهای پیشران توسعه.
پتروشیمی؛ پیشران ارزآوری در شرایط تحریم
سپهدار انصار نیک، مدیرعامل پتروشیمی بندر امام، با تأکید بر نقش کلیدی صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی گفت: این صنعت هماکنون سالانه بیش از ۱۲.۵ میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد میکند، اما در صورت اصلاح سیاستهای خوراک، انرژی و سرمایهگذاری، این عدد میتواند به ۲۰ میلیارد دلار و حتی بیشتر افزایش یابد.
به گفته وی، در شرایطی که اقتصاد ایران همچنان با محدودیتهای بینالمللی مواجه است، پتروشیمی یکی از معدود بخشهایی است که توانسته بار اصلی ارزآوری کشور را به دوش بکشد و در صورت تداوم حمایتها، این نقش میتواند پررنگتر نیز شود.
رقابت جهانی و تغییر آرایش صنعت پتروشیمی
انصار نیک با مرور تحولات پنج دهه اخیر صنعت پتروشیمی جهان اظهار داشت: مرکز ثقل این صنعت در دو دهه گذشته از جهان غرب به خاورمیانه و آسیا منتقل شده است؛ جابهجاییای که نتیجه مزیتهای خوراکی، الزامات زیستمحیطی و رشد سریع اقتصادهایی مانند چین و هند بوده است.
وی افزود: کاهش رشد تقاضای جهانی، مازاد عرضه ناشی از سرمایهگذاریهای گسترده پیشین و تعطیلی بخشی از ظرفیتهای تولیدی در اروپا و ژاپن، رقابت را بهشدت افزایش داده و آینده این صنعت را به شرکتهای بزرگ، یکپارچه و متصل به بالادست نفت و گاز گره زده است.
ایران؛ ظرفیت بزرگ با چالشهای ساختاری
مدیرعامل پتروشیمی بندر امام با اشاره به رشد ظرفیت تولید پتروشیمی ایران از حدود ۲ میلیون تن پس از انقلاب به حدود ۸۰ میلیون تن در حال حاضر گفت: در برنامه هفتم توسعه هدفگذاری شده این عدد به ۱۳۰ میلیون تن برسد، اما تحقق این هدف بدون حل ناترازی خوراک و انرژی و اصلاح سازوکارهای سرمایهگذاری ممکن نخواهد بود.
وی تحریمها، محدودیتهای بانکی، افزایش هزینه حملونقل و بازاریابی را از عوامل کاهش رقابتپذیری پتروشیمی ایران دانست و تصریح کرد: در برخی موارد، هزینه صادرات محصولات پتروشیمی ایران دو تا سه برابر رقبای منطقهای است و این مسئله حاشیه سود شرکتها را تحت فشار قرار داده است.
بندر امام؛ بازگشت تدریجی به مدار پیشتازی
انصار نیک در تشریح وضعیت پتروشیمی بندر امام گفت: این مجتمع دارای سه زنجیره اصلی الفین، آروماتیک و PVC است که هر یک نقشی کلیدی در سبد تولید کشور دارند. زنجیره الفین این مجموعه بر پایه دریافت گازهای همراه نفت از میادین جنوب طراحی شده و به تولید محصولات پایهای مانند اتیلن و پروپیلن منجر میشود.
وی افزود: ظرفیت تولید اسمی پتروشیمی بندر امام در گذشته به حدود ۵.۹ میلیون تن رسیده بود، اما طی پنج تا شش سال اخیر به دلیل کاهش خوراک، تولید تا ۳.۶ میلیون تن کاهش یافت؛ افتی که با سرمایهگذاریهای جدید بهتدریج در حال جبران است.
سرمایهگذاری در خوراک؛ کلید احیای تولید
مدیرعامل پتروشیمی بندر امام از سرمایهگذاری ۸۰۰ میلیون دلاری در پالایشگاه هویزه و اجرای خط لوله ۲۰۰ کیلومتری دهلران–اهواز بهعنوان نقطه عطف احیای تولید یاد کرد و گفت: با این اقدامات، دریافت خوراک NGL به حدود ۸۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته و هدفگذاری شده است که این رقم در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۰۰ هزار بشکه در روز برسد.
وی افزود: افزایش خوراک موجب شد از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴ سالانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن به تولید شرکت افزوده شود و پتروشیمی بندر امام در سال ۱۴۰۳ رتبه نخست تولید در میان صنایع کشور را کسب کند.
پتروشیمی بندر امام نوین؛ گام بلند به سوی تکمیل زنجیره ارزش
در میان پروژههای توسعهای پتروشیمی بندر امام، طرح «پتروشیمی بندر امام نوین» بهعنوان یکی از مهمترین و راهبردیترین برنامهها، نقش محوری در آینده این مجتمع ایفا میکند. این طرح با هدف افزایش بهرهوری، تکمیل زنجیره ارزش و حرکت از تولید محصولات پایه به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر طراحی شده است.
بر اساس توضیحات مدیرعامل پتروشیمی بندر امام، در قالب این طرح، واحدهایی نظیر EPDM مبتنی بر اتیلن و پروپیلن، توسعه واحدهای پلیاتیلن سبک خطی و سنگین، افزایش ظرفیت زنجیره PVC و اجرای پروژههای بهسازی انرژی و نوسازی زیرساختها در دستور کار قرار دارد.
طرح بندر امام نوین نهتنها به افزایش سودآوری و کاهش ریسکهای عملیاتی کمک میکند، بلکه با تکمیل زنجیره تولید در داخل استان خوزستان، میتواند زمینهساز ایجاد صنایع پاییندستی، اشتغال پایدار و کاهش خامفروشی در یکی از مهمترین قطبهای صنعتی کشور شود.
صادرات، اشتغال و مسئولیت اجتماعی
انصار نیک با اشاره به عملکرد صادراتی شرکت گفت: صادرات پتروشیمی بندر امام از حدود ۳۰۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ به حدود ۹۰۰ میلیون دلار در سال گذشته افزایش یافته و در ۹ ماهه امسال نیز بیش از ۷۰۰ میلیون دلار ارزآوری محقق شده است.
وی تعداد کارکنان این مجتمع را حدود ۹۷۰۰ نفر اعلام کرد و افزود: ۹۳ درصد کارکنان بومی استان خوزستان هستند که نشاندهنده نقش مؤثر این شرکت در اشتغالزایی منطقه است.
تالار دوم ارز؛ خط قرمز رقابتپذیری صنعت پتروشیمی
مدیرعامل پتروشیمی بندر امام در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره سیاستهای ارزی و امکان عرضه ارز صادراتی در تالار دوم، با نگاهی صریح و هشداردهنده تأکید کرد: اگر صنعت پتروشیمی از ابزارهای رقابتی محروم بماند، بهتدریج از بازارهای جهانی حذف خواهد شد.
انصار نیک با بیان اینکه رقابت در بازار جهانی پتروشیمی بهشدت فشرده شده است، گفت: اگر نتوانیم در سیاستهای ارزی، نرخگذاری خوراک و قوانین سرمایهگذاری متناسب با واقعیتهای این صنعت تصمیم بگیریم، ما را از میدان رقابت پس خواهند زد.
وی با اشاره به نقش نهادهای تصمیمساز کشور افزود: آگاهی عمیق وزارت نفت، کمیسیون انرژی مجلس، وزارت اقتصاد و سازمان برنامه و بودجه از مختصات راهبردی صنعت پتروشیمی و تحلیل دقیق دادههای کلیدی، میتواند به سیاستگذاریهایی منجر شود که هم از اقتصاد کشور محافظت کند و هم بنیه تولید، سرمایهگذاری و اشتغال را تقویت کند.
مدیرعامل پتروشیمی بندر امام با ریشهیابی برخی تنشهای اجتماعی در حوزه اشتغال، تصریح کرد: پررنگشدن موضوع «بومی و غیربومی» در سالهای اخیر، نتیجه کاهش فرصتهای شغلی است. در سالهایی که سرمایهگذاری گستردهتری در نفت، پالایشگاهها و پتروشیمی انجام میشد، اساساً چنین چالشهایی وجود نداشت، اما تضعیف اقتصاد و کاهش سرمایهگذاری، رقابت بر سر فرصتهای محدود را تشدید کرده است.
انصار نیک تأکید کرد: اگر در دهههای گذشته سرمایهگذاری در صنایع بالادستی و پاییندستی با شتاب بیشتری انجام میشد و تعاملات جهانی و مهارتهای کارآفرینی توسعه مییافت، امروز فرصتهای شغلی گستردهتری در اختیار جامعه قرار داشت.
وی در پایان با اشاره به نقش رسانهها گفت: رسانهها میتوانند با تولید و ترویج دانش تخصصی درباره اقتصاد و بهویژه صنعت پتروشیمی، مطالبهگری آگاهانهای از سیاستگذاران ایجاد کنند تا مسیر شکوفایی این صنعت هموار شود؛ مسیری که نتیجه آن، تقویت اقتصاد ملی، افزایش سرمایهگذاری و ایجاد اشتغال پایدار برای نسل جوان خواهد بود.
ابراهیم متینسیرت
